جلوه‏های رفتاری حضرت زهرا سلام الله علیها(1)

ازدواج به دلیل انطباق و هماهنگی آن با طبیعت بشری پیوند مهر و ایجاد انس و الفت و پیدایش عشق و دوستی را به ارمغان می‏آورد. زن به عنوان رکن اساسی و همچنین به لحاظ ظرافت و لطافت ویژه‏ای که در ساختار روحی او هست، عمده‏ترین نقش را در این راستا بر عهده دارد. و قرآن کریم به همین لطافت روحی که موجب سکون و آرامش خانواده می‏شود، اشاره می‏کند و آن را از آیات بلند خدای تعالی می‏داند:

«و من آیاته اَن خلق لکم مِن انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم مَودَّةً و رحمةً»(1)

«از نشانه‏های اوست که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید تا در کنار او آرامش یافته، با هم انس گیرید، و میان شما دوستی و رحمت قرار داد.»

حضرت فاطمه(س) که نمونه ی بارز و مصداق کامل زن است، بهترین و کاملترین مصداق آیه فوق می‏باشد، بی‏تردید در این ازدواج مبارک، اهداف و مقاصدی بیش از آنچه در ازدواجهای معمولی منظور است، در نظر بود. آن هدف برتر، همانا همگامی در مسیری بود که موجب کمال اعضاء خانواده و همچنین اجتماع می‏شد.

آنچه از تاریخ بر جای مانده است به تحقق این انگیزه ی مقدس در این پیمان زناشویی شهادت می‏دهد. شهادت می‏دهد که فاطمه از لحظه ی ورود به خانه ی ساده ، اما نورانی علی(ع) تا آخرین روز زندگی بر سر پیمان خود بود.این از قله‏های برجسته ی زندگی حضرت فاطمه(س) است که از همان آغاز ورود به خانه ی همسر، تمام شخصیت و هویت خود را چنان بروز دهد که تا پایان مسیر مشخص باشد.

پاسخ صریح و زیبای علی(ع) به پیامبر اکرم(ص) در فردای عروسی، مؤیدی است بر آنچه گفته آمد علی(ع) در این پاسخ کوتاه و عمیق فاطمه را بهترین یار و مددکار در طاعت حق معرفی می‏کند. وقتی پیامبر(ص) از او پرسید که زهرا(س) را چگونه یافتی؟ عرض کرد:

«نعم العون علی طاعة اللّه‏»(2) «فاطمه، چه خوب یاوری برای اطاعت الهی است»

لباس، زینت، اثاث خانه، مسکن وسیع و امثال آن خواسته‏هایی است که معمولاً هر زنی به خود اجازه می‏دهد که از همسر خویش درخواست نماید.اما زهرا(س) هرگز همسرش را برای تهیه این نوع خواسته‏ها به زحمت نینداخت.

بانوان مسلمان اگر حضرت زهرا را الگوی خود قرار دهند از در خواست هایی که انجام آن برای همسر سخت است ،چشم پوشی کرده و باقناعت وبردباری زندگی کنند ،آرامش را به محیط خانه می آورند.

وقتی فاطمه(س) از بیت نبوت به سرای امامت رفت، میان این خانه و خانه پدرش تفاوتی نمی‏دید، زیرا این خانه هم، مانند آنجا، محلی برای رفع مشکلات و حل گرفتاریهای مردم بود. مردم سخت به این خانه چشم دوخته بودند، و ناگواریها و غمهای خود را در آنجا مطرح می‏کردند و سبکبال از آن خارج می‏شدند.

بدین گونه حضرت زهرا(ع) شریک مجاهدتهای اجتماعی و مردمی همسر بزرگوارش امیرالمؤمنین(ع) بود. او با شناخت عمیق و درک جایگاه بلند و حساس همسرش، تمام سختیها و مرارتهای زندگی را به جان می‏خرید و ذره‏ای در اخلاق حسنه و سلوک او در روابط همسری و مسؤولیتهای زندگی، اثر منفی نگذاشت و این می‏تواند به نوبه خود دستورالعمل یک زندگی پربار و شیرین باشد. آن حضرت(س) تلاش در محیط خانه را ارج می‏گذاشت و با جان و دل به آن می‏پرداخت.

تجلی ایثار

ایثار و از خود گذشتگی، یکی از مهمترین عوامل استحکام روابط و محبت میان اعضاء یک مجموعه است. اگر همسران در روابط خود  گذشت داشته باشند بسیاری از مسایلی که امروزه باعث از هم گسیختگی خانواده ها می شود ، پیش نخواهد آمد. نمونه‏های ایثار و گذشت در زندگی هر انسانی نشانگر بزرگی روح و علو همت اوست، از این نمونه‏ها در زندگی امیرالمؤمنین(ع) و فاطمه زهرا(س) فراوان دیده می‏شود. به این نمونه زیبا توجه فرمایید:

پیامبر اکرم(ص)، علی(ع) و فاطمه(س) را مشاهده نمود که مشغول کار هستند. از آنها پرسید:

کدام یک خسته‏تر هستید؟

امیرالمؤمنین(ع) پاسخ داد:

فاطمه!

رسول خدا(ص) در جای فاطمه(س) نشست و کار او را انجام داد.

از جمله نکاتی که در این گزارش کوتاه قابل توجه است، یکی همکاری علی(ع) با فاطمه(س) در امور خانه و دیگری نحوه پرسش است که پیامبر اکرم(ص) نمود و مستقیما خطاب به دختر خویش ننمود که می‏خواهم به تو کمک نمایم. از طرف دیگر علی(ع) با همین پاسخ کوتاه، عطوفت و مهربانی به همسرش را نشان می‏دهد و این می‏تواند درس بزرگی برای همه خانواده‏ها باشد که در روابط همسری، از خود گذشتگی یک اصل است و باید با مسایل زندگی خود و دیگران با ظرافت و مهربانی برخورد کرد. و رفتار پیامبر الگوی مناسبس برای خانواده های عروس وداماد است.

روشن است آنگاه که روح تعاون در محیط محدود خانه اوج گرفت انسان، گذشت و فداکاری را پیشه خود نمود در جامعه نیز با همه گستردگیش اثر می‏گذارد، بنابراین محیط زندگی شخصی، زمینه‏ای برای رشد مکارم اخلاقی و آماده شدن برای حضور مفید در جامعه می‏باشدو محیط خانواده و جامعه به هم مربوط است.

ادامه دارد...

پاورقیها:

1ـ دوم، آیه 30.

2ـ بحارالانوار، ج43، ص117، مناقب ابن‏شهر آشوب، ج3، ص363.

3ـ الضحى، آیه 5

منبع : ماهنامه ی پیام زن - باتلخیص وتغییر

نویسنده :عذرا انصاری

راهکارهایی برای زندگی شیرین(1)

همه ی ما خواستار زندگی توام با آرامش هستیم . آرزومندیم در کنار شریک زندگی مان با تفاهم زندگی کنیم و در قلب همسرمان بدرخشیم . سلسله مقالات زندگی شیرین به شما کمک می کند تا با توکل به خداو انجام راهکارها ی پیشنهادی به این خواسته برسید . با ما همراه باشید .

1 - غرور؟ هرگز!

غرور را در زندگی خود برای همیشه دفن کنید و عزای آن را بگیرید تا برای همیشه از خاطرتان برود. چرا این همه غرور؟! چرا خودتان را در آسمان‌ها می‌بینید؟

برخی افراد به خاطر اینکه پدرشان منزل و اتومبیلی دارد و یا به ملکی رسیده، آنقدر خود را می‌گیرند که انگار از دماغ فیل افتاده‌اند! تمام بزرگواری و شرافت انسان، به معرفت و تقوایش می‌باشد. کسی که غرور دارد، ولی معرفت ندارد، مانند پلنگ است که هیچ‌کسی نمی‌تواند از پایین دست او راه برود. انسان به عنوان اشرف مخلوقات جهان، باید فروتنی و تواضع را در زندگی، اصل قرار دهد. بزرگان ما در اوج قدرت و بزرگی، آنقدر متواضع بودند که باور نکردنی می‌نمود.

آنقدر غرور و خودپسندی زشت است که پیامبر صلی‌الله علیه واله وسلم می‌فرمایند:

«خودپسندی، عبادت هفتادسال را تباه می‌کند!»

به‌طور حتم تا به حال نشنیده‌اید که وقتی می‌خواهند از بزرگی یاد کنند، وی  را به خاطر غرورش بستایند. در زندگی، همسری مهربان و با وفا باش تا از بودنت، دیگران احساس لذت و آرامش کنند.

شما خانم مهربان ، دختر هر شخصی که هستید، فعلا نقش یک همسر و مادر را دارید. اگر هنوز می‌خواهید دختر فلان شخص باشید، پس چرا ازدواج نمودید؟ چرا  شما پدر عزیز! ای الگوی مهربانی‌ها! از مرکب غرور پیاده شوید! هیچ خبری نیست!

2- کمی چاشنی احساس، بد نیست!

در مقابل کارهای همدیگر بی‌احساس نباشید! در نظر بگیرید که همسر مهربانتان هدیه‌یی برای شما خریده است. او با احساسات و عواطف خود فکرهایی دارد؛ مثلا این مانتو را برای همسرم می‌برم، به او می‌دهم و می‌گویم که به یاد تو بودم و آن را خریدم و ... هدیه را به خانه می‌آورد و تحویل شما می‌دهد، ولی شما بدون هیچ احساسی می‌گویند: «روی کمد بگذار!» و اصلا انگار نه انگار! آنقدر بی‌تفاوت برخورد می‌کنید که طرف مقابل چون یخ آب می‌شود و چنان درهم می‌شکند که آن لحظه نمی‌داند چه کند! تمام فکر و هدفش اشتباه از آب در آمده است. دیگر هم این کار را تکرار نمی‌کند.

این‌گونه، زندگی آرام‌آرام به بی‌روحی و سردی می‌گراید. ولی دیده‌ایم که اگر همین هدیه از طرف خواهر یا مادر باشد، چنان خانم تشکّر می‌کند و عذرخواهی می‌کند و در صدد جبران بر می‌آید که نهایت ندارد! در صورتی که هدیه‌ی مرد خودش، بسیار مهم تر و ارزشمندتر بوده است. آقایان هم همین‌طور. به مناسبت روز مرد، خانم با محبّت از ذخیره‌ی مخارج خانه مقداری پس‌انداز نموده و یک عدد پیراهن خریده است و آن را با چه شوق و ذوقی به شوهرش می‌دهد! همسرمی گوید: «از رنگش خوشم نمی‌آید!» «وای چه صحنه‌ی بدی!» برادرم! درست است، اصلا نه رنگش را دوست داری و نه از پیراهن خوشت می‌‌آید، فعلا آن را بگیر و به زور چند روزی بپوش، آدم که نابود نمی‌شود! پاسخ یک احساس را باید با عاطفه دارد. مثل معروفی ست که می‌گوید: «همه وجودم را بگیر، ولی احساسم را از من نگیر!»

یار با ما بی‌وفایی می‌کند                                                بی‌گنه از من جذایی می‌کند

شمع جانم را بکشت آن‌بی‌وفا                                         جای دیگر روشنایی می‌کند

                                                                                                                              [سعدی]

3- مراقب دوربین فیلمبرداری باشید!

در منزل مواظب کوچک‌ترین رفتار و عمل خود باشید، زیرا که فرزند شما، مثل دوربین‌ فیلمبرداری تمام حرکات و رفتارتان را ضبط و ثبت می‌کند و در آینده بروز می‌دهد. این جمله‌ی زیبای روان‌شناس بزرگ تاریخ را آویز‌ه‌ی گوش خود قرار دهید؛ 

 واقعا جمله‌ی منطقی و زیبایی‌ست. اکثر برخوردهای ما در ذهن بچه‌ها بایگانی می‌گردد و به موقع بروز داده می‌شود، بخصوص حرکت‌ها و رفتارهایی که مربوط به حریم‌های خصوصی افراد می‌باشد. حتی در رفتار‌های عادی نیز باید مراقب بود واین نکته را فراموش نکرد.

4- اگر طالب محبوبیت هستید، مراقب زبان خود باشید

اگر می‌خواهید محبوب دیگران شوید، مواظب زبان خود باشید! می‌دانید که از لقمان حکیم نقل می‌شود که: «بهترین و بدترین چیزها، زبان است.»  زیرا زبان هم می‌تواند بهترین حرف‌ها را بزند و هم بدترین حرف‌ها را. هم‌ جذب می‌کند و هم دافع است. قرآن هم  بارها ما را به حساس بودن زبان. تذکر می‌دهد. ممکن است این زبان کوچک، زندگی بزرگی را نابود کند. وقتی همسر شما وارد خانه می‌شود با بهترین الفاظ می‌توانید با او روبه رو شوید که تمام خستگی روزانه‌اش برطرف شود و همچنین می‌توان با زبان چنان نیش زد که راه منزل را گم کند! زبان که خرجی ندارد، باید به گفتن بهترین و زیباترین کلمات عادت کرد و شیرینی زندگی را با زبان شیرین به دست آورد.

پیامبر صلی‌الله علیه و اله و سلم می‌فرمایند:

«خدا رحمت کند، کسی که زبانش را درست کند و خاموشی زبان، مایه‌ی سلامت انسان است.»

در این خصوص درباره‌ی مردان فرموده‌اند:

«زیبایی مرد، در زبان اوست.»

و زبان خوب را به عنوان یک دارایی معرفی می‌فرمایند. واقعا متوجه می‌شویم همه بدبختی‌ها و خوشبختی‌ها به وسیله زبان انسان حاصل می‌شود. اگر مرد یا زنی بد حرف بزند، نه تنها خودشان اسیر می‌شوند، بلکه فرزند آنها نیز می‌آموزد و او دوباره به دیگران یاد می‌دهد. در حقیقت این بدزبانی گسترش یافته و اعتبار کل خانواده کم می‌شود. همیشه مادرها گله دارند که اگر فرزند ما به کوچه برود، خراب می‌شود. در حالی که اگر فرزند شما به کوچه برود و در کوچه حرف‌های ناسزا بشنود و شما هم همان حرف‌ها را در خانه به همدیگر بزنید، این رفتار برایش تثبیت می‌گردد. زبان یک اسلحه‌ی بسیار خوب برای جلب و نفوذ در دیگران است و همچنین در برخی از افراد وسیله‌یی برای ایجاد تنفر است. بکوشید این اسلحه را آماده کنید و هر موقع همسرتان به منزل می‌آید، فشنگ‌های زیبایی را شلیک نمایید! مرد خانه هم همین‌طور، بهترین حرف‌ها را نثار همسرش کند، آری! «زبان سرخ، سرسبز می‌دهد بر باد!»

5- صداقت، حرف اول را می‌زند

این جمله را تجزیه و تحلیل کنید و خوب به آن بیندیشید. شهید دکتر بهشتی می فرمودند:

«من تلخی برخورد صادقانه را بر شیرینی برخورد منافقانه ترجیح می‌دهم.»

در زندگی، صادق باشید. صداقت، در گرانبهایی‌ست. یک زن و شوهر نباید ظاهرا با هم خوب و در باطن از همدیگر متنفر باشند. بیشتر مشکلات خانواده‌های ما از همین جا شروع می‌شود که مرد در غیاب همسرش یا زن در غیاب شوهرش، کارهایی را انجام می‌دهند و به همدیگر دروغ می‌گویند و وقتی که مسئله‌ی رسوایی به بار آورد، نتایج وخیمی به دنبال دارد، از جمله:

1- اعتماد طرفین سلب می‌شود.

2- باعث تنفر از همدیگر می‌گردد.

3- پایه‌ی زندگی را مترلزل می‌کند.

4- هیچ‌وقت حرف‌های راست هم باور کردنی نخواهد بود.

5- دیگران از زندگی خصوصی شما باخبر می‌شوند.

6- همیشه مشکل ترس از رسوایی دارید.

7- مجبور هستید برای پنهان کردن یک مشکل، دروغ‌های دیگر را بگویید.

چه دلیل موجهی دارید که صداقت را رها کنید و دو رنگی را بیشه‌ی خود سازید؟

در این مورد، پیامبر بزرگوار صلی‌الله علیه واله وسلم می‌فرمایند:

«بدترین مردم کسی‌ست که دوچهره دارد و هر کس را در دنیا دو زبان باشد، برایش به روز واپسین دوزبان از آتش می‌نهند.»

بیشتر خانواده‌ها با این دو رنگی‌ها نابود می‌شوند. چه بسا مردی کاری را انجام می‌دهد که بعدا از طرف دیگران به گوش خانمش می‌رسد و او را دچار شک و تردید می‌کند و ذهن و فکرش همیشه درگیر این مسئله می‌شود و موجب بیماری روحی و روانی، بدبینی و ایجاد حس انتقام‌جوی در او می‌گردد که این مسائل بسیار خطرناک است.

ادامه دارد...

منبع : بر گرفته از کتاب زندگی شیرین می شود اگر...

نویسنده :دکتر حسنعلی میرزا بیگی

خانه ای که می شناسیم

خانه ای را که می شناسم کوچک به اندازه دلبستگی ساکنانش به این خاکدان، اما وسیع به اندازه ایمانشان به ملکوت.

خانه ای را می شناسم آرام آرام که از قلب مدینه تا آنسوی تاریخ کران گشوده است. ستون هایش را در چهار گوشه عرش فرو کرده اند و بامی از هفت آسمان بر آن نهاده اند. هرکس لحظه ای زیر آن ساکن شود تا ابد در جوار خوبان منزل خواهد گزید.

درهایش بزرگند، به بزرگی دل های مؤمنان و زیور و زینتش تسبیح قدسیان و حمد کروبیان و تهلیل صدیقین.

خانه ای که می شناسم به استواری عدالت و به شفافیت اشک کودک یتیم که در هر نگاهش موج موج دریا به احترام می ایستد. خانه ای که بنا می شود تا سکوی توحید و محراب عدالتخواهی شود و منبع بیکران مهرورزی بماند. بر ایوان شاه نشینش، کسایی گسترانده اند که محبوبترین خلق خدا زیر آن جمع شوند، تا خدای عزوجل ندا دهد: ای ملائکه من و ای ساکنان آسمان های من بدانید که هیچ آسمان برافراشته را و هیچ زمین استوار را و هیچ ماه درخشان و هیچ خورشید منیر و هیچ فلک دوار و هیچ دریای مواج و هیچ کشتی روان را خلق نکرده ام مگر از سر دوستی و عشق به این پنج نور قدسی که زیر این کساء جمع شده اند.

اینجاست که جبرئیل امین از خداوند اذن می خواهد تا به زمین فرود آید و در جمع آن پنج تن راه یابد و این وحی ربوبی را برای عالمیان قرائت کند که: جز این نیست که خداوند اراده فرموده است تا هر پلیدی و ناپاکی را از شما خاندان اهل بیت دور نماید و شما را طیب و مطهر گرداند.

خداوند توانا در پس پرده مشیتش رمزها و رازها دارد و در نهانخانه تقدیرش ابداع و طرفه کاری ها! گاه در میان خلق، اسبابی را رقم می زند و بنایی را تدبیر می کند که از خلق صدها کهکشان و هزاران فلک اعجازی تر است.

از میان قومی جاهل که همه فخر و بزرگیشان شمارش گورهایشان و تکاثر چارپایانشان بود و چون فهم و ادراک هدیه ای الهی چون دختر را نداشتند او را سزاوار خاک می دیدند.

ریحانه ای را عزیز می دارد که جلوه تمام نمای جمال حق است و اسوه جمیع فضائل و کمالات انسان می شود. آری فاطمه یکی از اهالی آن کساء است که با تولدش همه جان های مهجور و در تاریکی وامانده را نوازش می دهد و به نور وجودش قداست می بخشد. او نه تنها در زمین پناه هر ضعیفی است بلکه در سماوات نیز محمل شریعه های آسمانی است. زیرا او مصدر عشق الله است و هرکه او بخواهد در صراط حق پای گذارد باید نگاهش به قدم های فاطمه باشد و از نور وجود او راه را بیابد.

آری پاکی عالم از این سراچه مطهر جاری می شود و عزت و مکنت انسان از این منزلگه امید طلب می گردد.

اما نسبتی که فاطمه با ما دارد، ما که تنها فخرمان در دنیا و آخرت، حب محمد و آل محمد است، اگر برای فاطمه شناسی بتوانیم به یک سؤال پاسخ دهیم آنگاه به نسبتمان با فاطمه پی خواهیم برد و آن اینکه رمز اصرار پیامبر بر حرمت داری یگانه دخترش چه بود؟ چرا آن بزرگوار امت خویش را تا این حد بر تکریم فاطمه و فرزندانش دعوت کرده و آخرین وصیت خویش را به آنان که بودند و آنان که بعدها خواهند آمد درباره وفای به قرآن و عترت طاهرینش یعنی فاطمه و فرزندان او بود.

بوسه های پیامبر خدا بر دستان زهرا، بوسه یک پدر بر دختر نبود، رسول اکرم(ص) همه کلام و رفتارش سنتی تعلیمی برای هر مسلمان آگاه بود و هست. او با این محبت آشکار باب یک زهرا شناسی را در تاریخ باز کرد. بابی نورانی که مکتب حق شناسی بود. او با ایستادن بر در خانه فاطمه و سلام بر اهلش، باب ادب و احترام همه خلق خدا را بر آن حریم مقدس باز کرد کرده.

باب تمرکز در زهرا، باب خداشناسی و توحید از خانه وحی است. این خط مستقیمی است که بین انسان عصر خاتمیت و خداوند ترسیم می شد و باید می ماند اما با استقامت فاطمه (س).

فرمود: هرکه او را بیازارد مرا آزرده است. این تمرکز دادن هدایت اذهان به سوی فاطمه، تنها بیان یک عاطفه پدری نیست تا بیان دارد که من دخترم را دوست دارم. که این نازل ترین ابراز محبت پدری است. حقیقت فراتر از اینهاست. معلوم می شود زهرا جایگاهی دیگر در خلقت دارد او فاروق حق و باطل است، برگه ضمانت پدر به دست اوست. زیرا زمانه بعد از پیامبری به قدری تیره و تار می شود که تنها خورشید فاطمه برای ردیابی حق لازم است و همین گونه شد.

گرچه این خورشید را در همان لحظاتی که باید سر بر آورد و بتابد، به محاق کشاندند و افولش دادند، اما چون حقانیت و نورانیت او با مظلومیتش در آمیخت، تلألؤش بیشتر شد. او در چند روز میان رحلت پدر و شهادتش، چنان عرصه ای سیاسی را به روی تاریخ گشود و سرفصل هایی از رسوایی تیره روزان تبهکار را برای آیندگان رقم زد که فرصت هرگونه فریبکاری و نفاق را از آنان ربود و با تفدفینش در تاریکی و گمنامی، حضوری جاودانه یافت. این غربت، پایدار است و به همان میزان که غربت زهرا ماندگار است، نفرت از آن سیه روزان نیز آشکار و باقی است و از سویی تا حب آن دردانه نبی در سینه محبانش موج می زند عطر عالم عدالتجویی و حق محوری در عالم می پیچید و مسیر حق از باطل را عشق فاطمه به پدر و عشق پدر به فاطمه روشن می کند. فاطمه کوتاهترین راه در صراط مستقیم است و نشانی آشکار خانه حق.

اکرم حسینی

مقام مادر از دیدگاه بزرگان

در دنیا دو تصویر برای من زیباست، تصویر گل و تصویر مادرم.

بالزاک

تار و پود روح مادر را از مهربانی بافته اند.

امرسون

مادر شاهکار طبیعت است.

گوته

مادر سازنده جهان و تابلوی آفریدگار است.

بتهوون

یک بوسه مادر من بود که مرا نقاش کرد.

رافائیل

شاید یک مادر بتواند با فرزند بالغ خود مخالفت کند اما هرگز نمی تواند در برابر کودک خردسالش که بازوان کوچکش را به سویش دراز کرده تا او را درآغوش بگیرد مخالفت کند.

ماریا فون تراپ

وقتی مردم از شغلم می پرسند می گویم: قبل از هر چیز من یک مادرم.

فرزندان شما نماینده افکارتان هستند آنان در حکم جملاتی هستند که عقاید شما را بیان می کنند.

ژاکلین جکسون

مادر واسطه ای است که از طریق وی کودک نورسیده وجود خود را به صورت یک انسان اجتماعی متحول می کند.

بیتا رانک

زمانی که یک مادر به فرزندش نگاه می کند که آرام در میان عروسکهایش به خواب رفته است، به این فکر می کند که فردایشان هرچه قدر هم زیبا باشد هرگز نمی تواند جای آن لحظه ناب را بگیرد.

ژوآن بینز

یادم می آید وقتی ساعت دو نیمه شب با صدای کودک گرسنه ام از خواب برمی خواستم از دیدار دوباره اش تمام وجودم لبریز از شادی و عشق می گشت.

مارگارت درابل

ناگهان عشق چون موجی در وجودم پیچید و وادرام کرد تا به سوی گهواره بروم و آن موجود کوچک و معصوم را در آغوش بگیرم.

رشد اخلاقی نوجوان

رشد سریع در نوجوانی باعث می شود، نوجوان بتواند درباره مسائل اخلاقی، ارزشی، و دینی فکر یا قضاوت کند. او نسبت به دوره کودکی، درگیری بیشتری با مسائل اخلاقی و ارزشی پیدا می کند. نوجوان، از یک طرف به ظرفیت های تازه ای در فهم ارزش های اخلاقی و دینی دست می یابد و از طرف دیگر، از تجربه کافی برای برخورد با مسائل پیچیده برخوردار نیست⁽¹⁾.

رشد اخلاقی از موضوعات مورد علاقه دانشمندان رشته های گوناگون روان شناسی است. دو مفهوم جالب این موضوع، «استدلال اخلاقی» و « عمل اخلاقی» هستند.

شاید دقت کرده باشید، ما همیشه آنگونه که ادعا یا استدلال می کنیم، رفتار نمی کنیم. مثلاً ممکن است کسی با استدلال های زیادی ثابت کند که دروغگویی کار درستی نیست، اما خودش دروغ هم بگوید! پس استدلال اخلاقی با عمل اخلاقی متفاوت است. ممکن است، رشد این دو با هم هماهنگ باشد، یا نباشد. در بحث رشد اخلاقی، بیشتر به استدلال اخلاقی توجه می شود.

یکی از نظریه های جالب درباره رشد استدلال اخلاقی، نظریه لارنس کلبرگ⁽²⁾ است. کلبرگ رشد اخلاق را به سه سطح تقسیم می کند. طبق نظریه او، نوجوان به طور معمول، در سطح دوم رشد اخلاقی قرار دارد. در این سطح افراد علاقه مندند تا با اعمال خود دیگران را خشنود سازند و تحسین آن ها را به دست آورند⁽³⁾. در رشد اخلاقی دوره نوجوانی، نکات زیر درباره نوجوانان قابل توجه است:

1- بیش تر به نیت عمل اهمیت می دهند، نه به نتیجه آن

2- گرایش اطاعت از قوانین در آن ها وجود دارد

3- به انجام وظیفه اهمیت می دهند.

البته ممکن است به مرور زمان، بر اثر پاره ای از مشکلات یا هم نشینی ها، در افکار نوجوان تغییراتی به وجود آید معیارهای اخلاقی والدین، مدرسه یا سایر نهادهای اجتماعی را مورد تردید قرار دهند و نوجوان را در برابر این معیارها به مقاومت وا دارند.

رشد ارزش ها در نوجوانان

ارزش های نوجوانان در طول زمان، دچار تغییرات وسیعی می شوند. داشتن ارزش های معنوی اخلاقی ازجمله نیازهای اساسی نوجوانان امروزی است ⁽⁴⁾.

در دوره نوجوانی، آمادگی های لازم برای درک مفاهیم و ارزش های دینی به وجود می آید، دیدگاه های مذهبی نوجوانان قوت بیشتری پیدا می کند و اگر فرصت مناسبی در اختیارش قرار گیرد، باورها و رفتارهای دینی را با علاقه می آموزد. تحقیقات نشان می دهند، بسیاری از نوجوانان و جوانان اعتقاد دارند در زندگی « ایمان دینی» امر کاملاً مهمی است.

عوامل مؤثر در رشد اخلاقی نوجوانان

در این فرصت، به چند مورد از این گونه عوامل اشاره می کنیم:

1- افزایش آگاهی 

نوجوان معمولاً صبر و حوصله لازم را برای بررسی دقیق یک موضوع ندارد، ولی با همان اطلاعات اندک و تجربه کم، درباره همه چیز قضاوت می کند، بی آنکه بداند، آموختن نیاز همیشگی زندگی است و دانایی لازم یک دفعه به دست نمی آید.

2- بحث و گفتگو 

بحث و گفتگو در موقعیت های مناسب افراد آگاه می تواند به رشد فکری و اخلاقی نوجوان کمک کند. البته شرط گفتگو، وجود فضایی آرام و منطقی است. در غیر این صورت، بهتر است وارد گفتگو نشویم.

3- تقویت حس همدردی و همدلی 

همدردی و همدلی با دیگران به نوجوانان کمک می کند، وضعیت انسان ها را بهتر تشخیص بدهد و روحیه ای ملایم و انسانی داشته باشد. نوجوان معمولاً با همسالان خود همدل و همدرد است. این همدلی و همدردی با دوستان می تواند به دیگران هم تعمیم داده شود.

4- توجه به نیازهای معنوی

اگر انسان نیازهای مالی و رفاهی دارد، نیازهای روحی و معنوی هم دارد. اگر فقط به دنبال نیازهای مالی و رفاهی برویم، به طور حتم چیزهای مهم زیادی را در زندگی از دست خواهیم داد. زندگی انسان بدون ارزش های اخلاقی و معنوی، ارزشی ندارد. توجه به نیازهای معنوی، به آرامش روانی همه مردم به ویژه نوجوان کمک می کند.

پی نوشت

(1)- لطف آبادی، حسین(1379). روانشناسی رشد کاربردی- تهران: سازمان ملی جوانان- چاپ اول.

(2)- Lawrence Kohlberg

(3)- احدی، حسن و جمهری، فرهاد (1378). روانشناسی رشد- تهران: پردیس، چاپ اول.

(4)- لطف آبادی، پیشین.